Towarzyszka Panienka - Monika Jaruzelska

Źródło zdjęcia TU.

Mam przed sobą wywiad z Moniką Jaruzelską pt. „Mój ojciec generał”. Wytłuszczonymi literami widnieje w nim zdanie „Nazwisko, które noszę, zobowiązuje i nie wolno mi ani nie chcę wywlekać na światło dzienne prywatnych spraw”. To w takim razie, dlaczego twierdzi pani, że napisała autobiografię, pani Moniko? – mam ochotę zapytać.  Po co zabiera się pani za opisywanie swojego życia, skoro nie jest pani na to gotowa? Dla pieniędzy? Aha, to rozumiem. To się z pewnością uda. Wiele osób skusi się na kupienie pani książki, sądząc, że dowiedzą się czegoś wartościowego. Tymczasem „Towarzyszka Panienka” może kompletnie oczekującego więcej czytelnika rozczarować. To zbiorek krótkich notatek, bez większych przemyśleń i refleksji. Trochę faktów, które nieskomentowane giną w morzu płytkości. Czytelnikowi pozostaje wyciągać wnioski samemu, robiąc za autorkę całą psychologiczną robotę. To niebezpieczne, bo można się przecież pomylić, ale konkluzje narzucają się same. Jak wyglądało dzieciństwo pani Moniki? Jak czuła się mała dziewczynka wychowana przez nieakceptującą jej, a w szczególności jej płci i wyglądu, apodyktyczną matkę i sztywnego, nieumiejącego okazywać uczuć, smutnego, podporządkowanego żonie i nieobecnego w domu ojca?  

Mocno wstrząsnął mną fragment o sadystycznym, pozbawionym empatii sposobie tresowania, jakiemu poddawany był generał Jaruzelski w dzieciństwie. Otóż był on niejadkiem, jedzenie puchło mu w ustach (co już samo w sobie może być oznaką poważnego problemu psychologicznego), a nie mógł wstać od stołu, jeśli wszystkiego nie zjadł. Często zdarzało się tak, że rodzina siadała już do obiadu, podczas gdy mały Wojtuś nadal tkwił nad śniadaniem. Dla mnie już ten jeden fakt tłumaczy całą sztywność, dyscyplinarność, służalczość i brak elastyczności dorosłego już Wojciecha. Co charakterystyczne, opowiadając o tym swojej córce Monice, zawsze podkreślał on, że jest to przykład dobrego wychowania i trzymania dyscypliny (przekonanie właściwe wszystkim dyktatorom). Czy człowiek, który nigdy, nawet jako już dojrzały, nie potrafił stanąć w swojej obronie, dostrzec ogromnej krzywdy, jaką mu zrobiono, mógł wesprzeć swoją córkę? Nie zrobił tego, tak jak i nie robi tego w stosunku do wnuka, syna Moniki, mimo że w przypadku relacji dziadków z wnukami zazwyczaj jest dużo łatwiej niż w stosunku do własnych dzieci, łatwiej kochać i akceptować. To wstrząsające, że mały Gustaw w wieku pięciu lat (!!!) potrafi powiedzieć „mamo, czy dziadek zawsze musi mnie tak upokarzać?”, lub do dziadka „tobie to się nigdy nic nie podoba, zawsze wszystko musisz krytykować”. Czy te słowa nie powinny paść z ust jego matki, która musiała bardzo cierpieć z powodu tego samego upokarzania i krytykowania? Czy opisywana przez nią „przyjaźń z chłopcami z ochrony” i niemal tylko z nimi nie jest świadectwem dojmującej samotności wieku szkolnego, która nawet w wieku dojrzałym objawia się umiłowaniem odizolowania się od innych ludzi zarówno w radości, jak i w smutku? 

Z jaką siłą oddziaływały na nią dwa określenia używane przez rodziców: matki - „takie to zdechłe” i ojca - „Guciu”? Czy, jeśli dodać do tego fakt, że oboje rodzice pragnęli mieć chłopca, powyższe „nazwania” nie mają dramatycznego wydźwięku? Czy żyjąca w specyficznych, uprzywilejowanych warunkach dziewczynka,  zmuszana z racji zajmowanej przez ojca wysokiej pozycji w państwie do ciągłych występów na szkolnych akademiach, których nienawidziła, pozbawiona jakiegokolwiek wsparcia w domu, pozbawiona akceptacji i miłości nie musiała otoczyć się ochronnym murem, aby przetrwać? Mam wrażenie, że tak i że ten mur nadal wokół niej jest. Dopiero wyjrzenie zza niego, uwolnienie się, przyznanie prawa głosu tamtej małej Monice w sobie dałoby lekturę ciekawą, autentyczną i mądrą. Ja czuję, jakbym dostała ochłapy faktów, bez emocji, ugładzone, grzeczne i puste. 

Dla mnie to książka o ślepym przywiązaniu do ojca, o ciągłym zabieganiu o jego miłość, o przemożnej potrzebie chronienia go, o nadziei, że któregoś dnia pochwali, zaakceptuje. To dramatyczne i poruszające, ale nie dla autorki. Ona zdaje się tego nie dostrzegać. Nie budzi jej zastanowienia, dlaczego nazwała syna imieniem, którym sama była przez ojca nazywana - męskim imieniem. Gustaw wziął się od Gucia, Guciu powstał od pyzatych policzków małej Moniki.  Jak czuła się dziewczynka tak nazywana, jeśli dodatkowo wiedziała, że oboje rodzice, ale szczególnie matka, wymarzyli sobie chłopca? Czy danie synowi tego imienia nie jest darem dla rodziców, odpokutowaniem swojej "niewłaściwej" płci z nadzieją, że „wina” zostanie zmazana, a ojciec, ten zatwardziały pesymista, zawsze znajdujący powód, aby coś skrytykować, pokocha? Bardzo ciekawie byłoby przeczytać rzetelną, szczerą, a przede wszystkim odważną odpowiedź autorki. Spodziewałam się jej, bo przecież, jak czytamy w tej biografii, pasją pani Moniki jest psychologia (zarzucona dla intratnej posady w Kruku). Brak mi w tej książce związków przyczynowo-skutkowych, a przecież na tym polega obrachunek z własnym życiem. Dlaczego jestem, jaka jestem? Skąd się taka wzięłam? Co bolało mnie w dzieciństwie, co boli teraz? Co zrozumiałam w swoim życiu? Z czym się pogodziłam, z czym nie? Co mnie ukształtowało? Tego, po przeczytaniu Towarzyszki Panienki, wciąż nie wiem.

Nie podoba mi się krytyka Danuty Wałęsy, która odważyła się na ujawnienie swoich uczuć i przeciwstawienie się sławnemu mężowi, nie podoba mi się plotkarska wstawka o Oli Kwaśniewskiej, nie podoba mi się infantylne potraktowanie relacji z licznych zagranicznych wizyt, gdzie autorka jeździła wraz z ojcem kąpać się w splendorze, nie podoba mi się dystans do czytelnika i dysonans pomiędzy tezami, do których próbuje nas przekonać, a faktami znanymi z historii. Tę ostatnią, rozrachunek z systemem, który ją wypieścił, z uczynkami ojca, z tym, jak jego nazwisko pomogło jej w życiu i otworzyło wiele drzwi, te kwestie jako będące poza moimi zainteresowaniami pominę milczeniem, choć stawianie w jednym rzędzie katów i ich ofiar budzi moje oburzenie. 

Mogę się tylko domyślać, dlaczego autorka zrobiła ze swoich relacji z matką temat tabu. Moim zdaniem pisanie autobiografii zobowiązuje do większej wnikliwości i nie mam tu na myśli publicznego obnażania się, a pokazanie siebie jako osoby z krwi i kości, czującej i rozumiejącej siebie. Umiejącej obronić się w razie krytyki, a nie pozostającej za swoim wybudowanym we wczesnych latach życia bezpiecznym murem. Z chęcią poczytałabym więcej szczerych opisów jej dnia codziennego, które przecież musiało różnić się od mojego, choć wychowywałyśmy się w jednym okresie. Chociażby, jak żyła wtedy elita partyjna. Znowu brak odwagi, aby o tym napisać więcej niż kilka ogólników?

Mam wrażenie, że bardziej dojrzały jest kilkuletni syn pani Moniki. 

Po jednej z wizyt u dziadków spytałam go, dlaczego tak źle się zachowuje.

 A on na to „Bo bardziej kochasz dziadka niż mnie. 

A jak dziadek jest w telewizji, to jesteś smutna i nie można się do ciebie odezwać”. 

Wtedy zrozumiałam, że kolejny krok muszę wykonać ja sama – to znaczy 

bardziej stać się matką, niż byłam córką do tej pory. 

To jeden z cenniejszych i mocniejszych tekstów w książce. Kiedy pani wykona ten krok, pani Moniko, a także kiedy pani pochyli się nad sobą samą z pani trudnego dzieciństwa spędzonego na pustyni uczuciowej, kiedy będzie pani gotowa wykonać analizę psychiczną swoich uczuć i motywów postępowania, proszę napisać tę książkę raz jeszcze. Ja będę na to czekać, bo mimo mojej niepochlebnej recenzji mam dla pani wiele empatii, sympatii i ciekawości.